Terapia zajęciowa

„Otrzymałeś ręce, żeby dawać,

serce, które ma kochać

i dwoje ramion,

mających objąć drugiego człowieka braterskim uściskiem.”  

sentencja zapożyczona  

---

Słowo „terapia” wywodzi się z greckiego słowa „terapeuien”, które oznacza opiekować się, oddawać cześć, a w szerszym znaczeniu „leczyć”. Wartość pracy (aktywności) jako środka leczniczego znane było już w Starożytnym Egipcie, gdzie Egipcjanie zalecali ludziom chorym pracę i gry. Z kolei Galen w swoich rozprawach pisał, że „…zajęcie (aktywność) jest najlepszym naturalnym lekarzem i podstawą szczęścia człowieka”.

W końcu XVIII w. i na początku XIX w. dr Philippe Pinel z Francji wprowadza terapię zajęciowa do szpitali dla umysłowo chorych. Na początku XX w. ten rodzaj terapii jest wprowadzany do domów starców i nieuleczalnie chorych.

W Polsce terapię zajęciową zaczęto wprowadzać na przełomie XIX i XX w. Jednak jej faktyczny rozwój nastąpił dopiero po II wojnie światowej. Stosowano ją na oddziałach psychiatrycznych, gruźliczych, rehabilitacji medycznej i w sanatoriach.

Intensywny rozwój terapii zajęciowej datuje się na lata 90. ubiegłego wieku. Stała się wówczas bardzo pomocna w placówkach o różnych profilach, a w szczególności w domach pomocy społecznej, szkołach integracyjnych itp.  Aktualnie w wielu krajach opracowuje się i prowadzi systematyczne programy terapii zajęciowej dla osób starszych (Szwecja, USA). Terapia zajęciowa nie tylko poprawia sprawność fizyczną, ale także funkcjonowanie społeczne, poznawcze i emocjonalne osób starszych.

Jednym z podstawowych filarów polityki społecznej państwa w zakresie opieki nad osobami starszymi jest koncepcja aktywnego starzenia się. W 2002 r. Światowa Organizacja Zdrowia sformułowała definicję według której „aktywności nie należy kojarzyć wyłącznie […] z pracą zawodową czy kondycją fizyczną, lecz odnosi się ona do wszelkich sfer życia: społecznej, gospodarczej, kulturalnej, duchowej i obywatelskiej” (Jurek. 2012.s.9).

Aktywne starzenie się ma na celu poprawę jakości życia osób starszych poprzez zwiększenie szans związanych z poprawą zdrowia i uczestnictwem w różnych sferach życia, partycypacji w codziennych czynnościach, a co za tym idzie – zwiększanie poczucia dobrostanu. Terapia zajęciowa jest istotną formą zapobiegania izolacji i wykluczenia osób starszych. Jest działaniem wielokierunkowym, opartym na wykorzystaniu tkwiącego w każdym człowieku potencjału rozwojowego mającego źródło w naturalnych siłach witalnych organizmu. Jest jednym z czynników rehabilitacji, jej celem jest włączenie seniorów w normalny nurt życia. Jednym z zadań terapii zajęciowej jest nauczenie takich umiejętności, które pozwalają na akceptację siebie, swojego wglądu i satysfakcję z posiadanych umiejętności, nabywanie nowych w celu pełniejszej samorealizacji, pomimo istniejącej niepełnosprawności (Kuc, 2007, s. 7).

---

Usługi Terapeutyczne w Domu Spokojnej Starości „Święta Barbara”

„Nie możesz zatrzymać żadnego dnia, ale możesz go nie utracić.”

Werner Finek

Podstawowym celem terapii zajęciowej jest zwiększenie zakresu samodzielności i zaradności życiowej każdego mieszkańca, wdrażanie do aktywności fizycznej i umysłowej oraz kształtowanie charakteru i rozwijanie osobowości. Budowanie  poczucia własnej wartości i sensu życia poprzez twórczy udział w zajęciach, które eliminują również monotonię dnia codziennego.

Wielokierunkowe działania kulturalne, oświatowe i terapeutyczne w Domu Spokojnej Starości „Święta Barbara” mają na celu utrzymanie aktywności psychofizycznej mieszkańców pomimo choroby lub niepełnosprawności. Wzmacnianie poczucia wartości społecznej, a także umożliwianie  nawiązywania kontaktów z innymi mieszkańcami, nawiązywanie przyjaźni, koleżeństwa oraz integrację z środowiskiem. Działania w tym zakresie umożliwiają także rozwijanie pasji i zainteresowań oraz rozbudzanie i nabywanie nowych umiejętności, a przede wszystkim zaspokajanie indywidualnych potrzeb mieszkańców.

Celem procesu terapeutycznego w Domu Spokojnej Starości „Święta Barbara” jest pomoc osobie starszej dotkniętej typowymi problemami i schorzeniami związanymi z wiekiem, w osiągnięciu maksymalnego poziomu sprawności, zadowolenia i niezależności. Proces terapeutyczny obejmuje m.in. diagnozowanie, planowanie, negocjowanie celów, interwencję, adaptację oraz ewaluację.  Proces nie ma z góry narzuconego programu, który musiałby być bezwzględnie zrealizowany. Dobrze skonstruowany plan aktywizuje mieszkańca, rozbudza w nim pragnienia, jest motorem działań, sprawia też, że senior czuje się potrzebny. Zadaniem terapeutów jest zapewnienie mieszkańcom Domu jak najlepszych warunków do osiągnięcia tego stanu.

W Domu Spokojnej Starości „Święta Barbara” każdy mieszkaniec ma możliwość wyboru takiej formy terapii, która jest dla niego najlepsza i najbardziej odpowiada jego potrzebom, zainteresowaniom i możliwościom. Zajęcia terapeutyczne prowadzone są grupowo i indywidualnie. Każdy mieszkaniec jest przede wszystkim współpartnerem i realizatorem procesu swojej aktywizacji.

Zajęcia odbywają się zgodnie z tygodniowym i miesięcznym planem działań terapeutycznych, konsekwentne powtarzanie zajęć wprowadza stabilizację w życiu mieszkańców. Zajęcia terapeutyczne mają charakter dobrowolny i są dostępne dla wszystkich mieszkańców.

TYGODNIOWY  PLAN  ZAMIERZEŃ  TERAPEUTYCZNYCH

Terapia zajęciowa opiera się na założeniu, że zwyczajne zajęcia, takie jak czynności dnia codziennego, czynności samoobsługowe, praca, zabawa, hobby czy rekreacja mają działanie regeneracyjne oraz normalizujące.

W zajęcia terapeutyczne organizowane w naszym Domu bardzo chętnie włączają się wolontariusze, głównie jest to młodzież szkolna, jak i studenci, którzy przy współudziale terapeuty lub samodzielnie organizują czas wolny naszym seniorom. Spotkania z młodymi przyjaciółmi-wolontariuszami odbywają się także w dni wolne od pracy (soboty lub niedziele) co sprawia mieszkańcom wiele przyjemności.

Główne cele terapii zajęciowej prowadzonej w Domu Spokojnej Starości „Święta Barbara”

---

• wykorzystanie potencjału intelektualnego i zdolności przystosowawczych mieszkańców w  nowym środowisku;

• poprawa lub utrzymanie dotychczasowego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, dzięki zaplanowanym działaniom terapeutycznym;

• wspieranie i umacnianie samodzielności w codziennych czynnościach;

• stworzenie warunków zapewniających mieszkańcom poczucie bezpieczeństwa, intymności i przynależności do wspólnoty;

• udzielanie mieszkańcom pomocy w zaspokajaniu potrzeb, zgodnie z ich możliwościami psychofizycznymi;

• stworzenie warunków do rozwijania zainteresowań i zdolności, uczenie twórczego podejścia do własnego życia;

• podtrzymywanie i utrwalanie więzi z bliższą i dalszą rodziną, przyjaciółmi, znajomymi;

• integracja mieszkańców z środowiskiem lokalnym;

• nabywanie umiejętności  rozwiązywania problemów;

• rozwijanie samorządności, włączanie mieszkańców do współdecydowania o bieżących sprawach placówki.

---

W Domu Spokojnej Starości „Św. Barbara" w Kamionku stosuje się szereg różnorodnych form terapeutycznych, aby każdy mieszkaniec mógł wybrać zajęcia, które najbardziej będą mu odpowiadały, będą sprawiały przyjemność i radość i będą pomagały rozwijać nowe pasje.  Zajęcia terapeutyczne służą także temu, aby każdy mieszkaniec mógł spędzać wolny czas w sposób twórczy i atrakcyjny. Mieszkańcy Domu mają możliwość udziału w następujących zajęciach terapeutycznych:

ERGOTERAPIA - (gr. ergo - czynię, robię)

„Życie nie tylko po to jest, by brać...”

Stanisław Sojka  

Terapia poprzez pracę jest najstarszą z metod stosowanych w terapii zajęciowej. Przygotowuje podopiecznych do samodzielnej pracy, na miarę ich możliwości” (Baum E., 2008 s.53).

Podczas zajęć wykorzystuje się różne rodzaje pracy, w tym zajęcia manualne i rekreację. W ramach ergoterapii mieszkańcy uczestniczą w zajęciach w ogrodzie, pielęgnują rabaty i klomby kwietne. Uprawiają niewielki ogródek w którym sieją kwiaty, warzywa i korzystają z tego co wyhodowali. Mieszkańcy bardzo chętnie wykonuje różne prace domowe i porządkowe na terenie obiektu. Terapia w plenerze, poprzez ruch na świeżym powietrzu, pozwala na obcowanie z naturą, co wpływa korzystnie na stan emocjonalny mieszkańców.

---

TERAPIA MANUALNA

Podczas zajęć mieszkańcy wykonują ozdoby, stroiki, dekoracje, które prezentują na kiermaszach świątecznych i jarmarkach. Uczą się posługiwania różnymi narzędziami i poprawiając swoją sprawność manualną.

---

LUDOTERAPIA – (łac. ludus – gra widowisko, zabawa -  terapia poprzez gry i zabawy)

Zabawa jest uniwersalną forma terapii, służy zdrowiu,  sprzyja rozwojowi, skłania do nawiązywania kontaktów, może być dostępną formą komunikacji. Mieszkańcy mają do dyspozycji gry planszowe, domino, karty, zapałki, szachy i kości i  puzzle. W ramach terapii organizują quizy, rozwiązują rebusy, zagadki, układanki logiczne i krzyżówki.

---

TERAPIA RUCHEM – ( ćwiczenia ogólnousprawniające, gry i zabawy ruchowe)

„Ten rodzaj terapii obejmuje ćwiczenia usprawniające poprawiające ogólną kondycje fizyczną” (Baum E., 2008 s.54). Najczęściej są stosowane ćwiczenia rozluźniające, korygujące postawę, rozciągające, oddechowe, rozwijające koordynację ruchową i cechy motoryczne: zwinność, szybkość, siłę i wytrzymałość. W ramach tej terapii prowadzona jest gimnastyka Tai - Chi. Podczas zajęć wykorzystuje się gry i zabawy ruchowe z elementami rytmiki i tańca. Terapia ruchem to również nauka czynności życia codziennego, trening samoobsługi, trening orientacyjny - miejsca i czasu, trening kulinarny (estetyczne przygotowane i spożywania posiłków, wspólne pieczenie i gotowanie). W ramach terapii nasi mieszkańcy angażują się również do pomocy przy zakupach dla innych mieszkańców. 

ARTETERAPIA (łac. ars – sztuka– leczenie przez sztukę)

„Każdy z nas no­si w so­bie piękno.

Cała sztu­ka po­lega na tym, by umieć je od­kryć.”

Éric-Emmanuel Schmitt   

Jest to działanie bazujące na dwóch równoważnych elementach: sztuce (twórczości) i terapii. W terapii przez sztukę stosuje się  różnorodne techniki: rysunek, malarstwo, modelowanie w plastelinie, modelinie, masie papierowej i solnej, techniki mieszane. Szczególnym zainteresowaniem wśród mieszkańców cieszy się  sztuka użytkowa, mieszkańcy wykonują m. in. witraże. Największe zainteresowaniem cieszy się papieroplastyka, mieszkańcy wykonują kwiaty z bibuły, krepiny, gazet oraz kartki okolicznościowe.

---

MUZYKOTERAPIA – (terapia bazująca na leczniczym wpływie dźwięku i muzyki na psychikę i organizm człowieka)

„Od muzyki piękniejsza jest tylko cisza.”

„Muzyka pełni w terapii zajęciowej ważną rolę - jest to forma sztuki o największym potencjale terapeutycznym. Muzyka działa na sferę emocjonalną, pobudza wrażliwość, wyobraźnię, kształtuje estetykę i harmonię życia wewnętrznego. Jest nośnikiem ponadczasowych wartości kulturowych, do których można zaliczyć akceptację siebie i innych, wrażliwość, tolerancję, współistnienie w grupie, sens życia.” (Baum E., 2008, s. 46). Współczesna nauka zaczęła zajmować się uzdrawiającymi właściwościami muzyki dopiero w latach 20. XX wieku. Już pierwsze badania wykazały, że muzyka znacząco wpływa na emocje, poprawia nastrój, relaksuje fizycznie i psychicznie. Bawimy się przy niej, odpoczywamy, pracujemy, a nawet zasypiamy. Jest to uniwersalne lekarstwo, które działa pozytywnie na wiele dolegliwości, nie ma przeciwwskazań przy jego stosowaniu, nie ma też ograniczeń wiekowych.

„Spotkanie z muzyką” to nie tylko muzykoterapia bierna, receptywna, czyli słuchanie muzyki, relaksacja i wizualizacja, ale również muzykoterapia czynna, aktywna, czyli wspólne śpiewanie piosenek biesiadnych, ludowych, pieśni religijnych, kolęd, nauka nowych piosenek, gra na instrumentach, ruch przy muzyce, improwizacja. Mieszkańcy korzystający z tej formy terapii stworzyli Zespół Teatralny „Sami Swoi”. Motto zespołu brzmi: „nieść radość innym”. Na każdą uroczystość w DSS członkowie zespołu, wspólnie z pracownikiem socjalnym, przygotowują wiersze, fraszki, piszą piosenki, przygotowują również przedstawienia teatralne.

---

SYLWOTERAPIA – (drzewoterapia – łac. silva - las)    

„Po­za tym, czy te­go chce­my czy nie, zaw­sze na coś czekamy.”                                                                                 

Lolita Pille

Sylwoterapia to nic innego jak przebywanie w obecności drzew i krzewów, przytulanie się do nich i dotykanie. Jest to terapia polegająca na obcowaniu z przyrodą, która daje radość i życiową energię oraz wycisza negatywne emocje. W ramach zajęć mieszkańcy pielęgnują roślinność, dbają o otoczenie placówki i ogród, obserwują przyrodę, wychodzą na spacery do lasu lub parku, wyjeżdżają również na wycieczki. W sylwoterapii biorą aktywny udział prawie wszyscy sprawni mieszkańcy, a osoby poruszające się na wózkach obserwują pracę innych, udzielają porad i wskazówek dotyczących pielęgnacji. Mieszkańcy bardzo lubią kontakt z naturą, bez ograniczeń korzystają z terenów rekreacyjno – wypoczynkowych: przydomowego „ogrodu botanicznego”, parku i ogrodu zielnego w Kamieniu Śl.

---

BIBLIOTERAPIA – czyli leczenie książką

„Świat jest książką i ci którzy nie podróżują, czytają tylko jedna stronę.”  

Św. Augustyn  

Termin biblioterapia składa się z dwóch wyrazów pochodzenia greckiego „biblion” - książka oraz „theapeo” – leczyć. Biblioterapia to terapia przez literaturę (czytanie książek i czasopism). Terapia jest prowadzona w dwóch formach: mieszkańcy wypożyczają książki w miejscowej bibliotece, sami wybierają literaturę, czytają lub uczestniczą w spotkaniach podczas których czyta lektorka. Taka forma terapii cieszy się dużym zainteresowaniem, ma również wiele zalet gdyż rozbudza wyobraźnię, pozwala pokonać poczucie osamotnienia, pozytywnie zmienia nastrój i redukuje stres.

---

TEATROTERAPIA – pochodzi od łacińskiego słowa „theatrum” i greckich słów: „tehatron” (od „theaomi’ - oglądam) oraz „therapuein”, które w szerszym kontekście oznacza leczenie

„Artysta jest niczym bez talentu, a talent jest niczym bez pracy.”  

Emil Zola  

W teatroterapii wykorzystuje się różnorodne formy teatralne  w celach leczniczych. Takie działania zostały również podjęte w DSS, w tym celu utworzono zespół teatralny „Gagatki”. Zespół składa się z mieszkańców, pracuje pod kierunkiem instruktora. Aktywność teatralna obejmuje także działania pomagające w wyrażaniu własnej ekspresji, własnych doświadczeń i refleksji. Spotkania grupy teatralnej odbywają się raz w tygodniu, jednym z celów jest przygotowanie (raz w roku) przedstawienia teatralnego. Dokłada się przy tym wszelkich starań, aby prezentowane w teatralnej formie treści stały się dla widzów inspiracją, skłaniały do refleksji nad tym, co jest w życiu najważniejsze. Zajęcia teatralne są też okazją do ćwiczenia posiadanych umiejętności, nabywania nowych oraz dzielenia się swoimi talentami. Zajęcia stanowią zachętę do aktywnego i twórczego wykorzystania czasu, kreatywności, rozwijania wyobraźni, uczą współpracy, konsekwentnego dążenia do celu, przełamywania zniechęcenia i różnorodnych barier  oraz do poszukiwania radości i uśmiechu.  Ważne jest wspólne działanie pozwalające na odkrywanie pozytywnych aspektów życia i radości wynikającej ze spotkania. Przygotowywane przez mieszkańców przedstawienia teatralne są prezentowane szerokiej publiczności, były również wielokrotnie nagradzane.

---

LOGOTERAPIA – terapia duchowa

„Nie bądź pewny, że masz czas bo pewność niepewna.”

Ks. Jan Twardowski  

Wśród ludzi starszych, schorowanych, niepełnosprawnych logoterapia znajduje wielu zwolenników ponieważ podejmuje tematykę duchowości człowieka pobudzając do głębszego zastanowienia nad sobą i światem. Podejmuje pytania o istnieniu Boga, o sens życia, pobudza refleksję nad sensem  cierpienia i przemijającym życiem. Tego typu potrzeby zaspakaja aktywność w ramach Klubu Religijnego działającego w Domu. Mieszkańcy odmawiają wspólnie Modlitwę Różańcową, czytają Biblię, książki i czasopisma o treści religijnej. W soboty uczestniczą w mszy świętej w kaplicy DSS. Wiele osób korzysta z telewizyjnych transmisji mszy św. i Apelu Jasnogórskiego. W okresie Wielkiego Postu odbywa się Droga Krzyżowa i nabożeństwo Gorzkie Żale. W maju mieszkańcy uczestniczą w nabożeństwach majowych, w październiku codziennie odmawiają Modlitwę Różańcową. Indywidualnie odmawiają Koronkę do Miłosierdzia Bożego. O zaspokojenie wszystkich potrzeb religijnych troszczy się miejscowy proboszcz ks. Arnold Nowak, ks. Krzysztof Kazimierz i ks. dziekan Krzysztof Korgel.

---

REHABILITACJA – (habilitas – sprawny, zręczny, Re – na nowo) -  czyli przywracanie sprawności.

"Ci, co myślą, że nie mają czasu na ćwiczenia

 prędzej czy później będą

 musieli znaleźć czas na rehabilitację!"

Każdy mieszkaniec ma możliwość polepszenia lub utrzymania swojej sprawności ruchowej poprzez korzystanie z usprawnienia fizycznego w formie ćwiczeń ogólnokondycyjnych oraz indywidualnych zabiegów zlecanych przez lekarzy. Osoba nie opuszczająca łóżka jest objęta rehabilitacją w formie gimnastyki przyłóżkowej biernej lub czynnej.

---

W naszym Domu prowadzona jest rehabilitacja lecznicza, indywidualna i grupowa oraz profilaktyka zdrowotna. Dodatkowo nasi mieszkańcy trzy razy w tygodniu uczestniczą w gimnastyce Tai-chi usprawniającej ruchowo. Osoby w pełni sprawne i samodzielne chętnie korzystają  z  siłowni  na  świeżym powietrzu, która znajduje się w pobliżu naszego DSS (około 200m).

Dyrektor DSS w Kamionku

mgr Barbara Dołowicz